Lijden - waar gaat dat precies over?

 

Inhoud:

• Lijden - waar gaat dat over?
• In het boeddhisme wordt veel nadruk gelegd op vergankelijkheid, dood en lijden, is dat niet ongezond?
• Waarom is er lijden? Hoe kunnen we een einde maken aan het lijden?
• Moeten we lijden om de bevrijding (nirvana) te bereiken?
• Een naaste persoon (of ikzelf) sterft binnenkort, wat te doen?

Lijden - waar gaat dat over?

Met lijden (dukkha in het Sanskriet) wordt in het boeddhisme meer bedoeld dan alleen pijn lijden; het slaat op iedere soort van ongemak, frustratie, inclusief ontevredenheid en stress.

Er worden drie vormen van lijden onderscheiden:

1. Lijden van lijden gaat over de meest voor de hand liggende vormen, zoals lichamelijke pijn, maar ook mentale pijn als angst of verdriet.
2. Lijden van verandering gaat over de problemen die veroorzaakt worden door verandering; plezier duurt niet eeuwig, gezondheid is veranderlijk, vrienden sterven etc.
3. Alles-doordringend lijden is iets lastiger te begrijpen, het wordt veroorzaakt doordat niets zeker is in het leven: er kan ieder moment iets mis gaan waardoor we in de problemen en ellende terechtkomen. Zelfs de dood is hier geen oplossing voor, omdat we ons volgens het boeddhisme daarna weer in een nieuw lichaam terug zullen vinden, dat ook weer problemen zal ervaren. Deze voortdurende dreiging wordt het 'alles-doordringende lijden' genoemd.

In het boeddhisme wordt veel gesproken over vergankelijkheid, dood en lijden, is dat niet ongezond?

Nadenken over vergankelijkheid, dood en lijden is niet bedoeld om depressief te worden, integendeel. Het doel is om een meer realistische kijk op het leven te krijgen en onszelf te bevrijden van gehechtheid en valse verwachtingen. Als we over deze zaken nadenken op een manier die ons bang of verdrietig maakt, dan denken we niet op de juiste wijze. Zulke onderwerpen zouden onze geest juist rustig en helder moeten maken omdat de verwarring, die wordt veroorzaakt door gehechtheid en projecties, is weggenomen.

Wanneer je goed om je heen kijkt, zie je dat alles aan verandering onderhevig is. Niets blijft hetzelfde, zelfs onze hele planeet verandert voortdurend. We beschouwen echter veel zaken (vaak onbewust) als constant en onveranderlijk. We raken makkelijk overstuur wanneer ze veranderen. 'Gisteren deed de auto het nog', 'Een uur geleden voelde ik me nog goed'; het zijn dagelijkse uitspraken die laten zien dat we niet écht verwachten dat dingen veranderen. Onze geest wordt overstelpt met zulke valse projecties van onveranderlijkheid. We zien mensen en voorwerpen op een irreële manier wanneer we niet echt beseffen dat ze allemaal veranderen. 

We ervaren vaak problemen en verwarring omdat we onrealistische verwachtingen van mensen en zaken hebben. Onze geliefden hebben niet het eeuwige leven, een relatie blijft niet altijd hetzelfde, een nieuwe auto zal niet altijd dat glimmende model uit de showroom zijn. We worden dus steeds weer teleurgesteld als we moeten scheiden van degenen die we liefhebben, als onze bezittingen verminderen, als ons lichaam zwak wordt of rimpels krijgt. Als we vanaf het begin een realistischer kijk op deze zaken zouden hebben en de vergankelijkheid ervan zouden accepteren - niet alleen met woorden maar met heel ons hart - dan zouden we nooit zo teleurgesteld kunnen raken.

Het nadenken over vergankelijkheid en dood vermindert juist veel van de zinloze zorgen die ons plagen en ons ervan weerhouden gelukkig en ontspannen te zijn. Gewoonlijk raken we in verwarring wanneer we worden bekritiseerd of beledigd. We zijn boos als onze bezittingen worden gestolen; we zijn jaloers als een ander de promotie krijgt die wij zo graag wilden; we zijn trots op ons uiterlijk of op atletische prestaties. Al deze houdingen zijn uiteindelijk echter verstorende emoties, gebaseerd op onjuiste veronderstellingen. In dit leven zijn we vaak niet gelukkig. Als we echter goed nadenken over hoe vergankelijk de zaken zijn waarin we teleurgesteld zijn, als we ons herinneren dat ons leven met zekerheid zal ophouden, en dat we geen van deze zaken na de dood mee kunnen nemen, dan kunnen we ophouden hun belang in het heden zo te overdrijven. Dan zijn ze minder problematisch voor ons, en we kunnen ze loslaten in plaats van er aan geketend te zijn met onze gehechtheid.

Dit betekent niet dat we apathisch worden ten opzichte van mensen en zaken om ons heen. Integendeel, door het onjuiste begrip van onveranderlijkheid en de daarbij behorende verstorende emoties te verwijderen wordt onze geest helderder en zijn we beter in staat van dingen te genieten om wat ze zijn. We leven dan meer in het hier en nu, en kunnen de dingen beter waarderen zoals ze nú zijn, zonder fantasieën over wat ze waren of later zullen zijn. We maken ons dan ook minder zorgen over kleinigheden en worden minder afgeleid van wat werkelijk belangrijk is in het leven. We worden minder 'ego-gevoelig' voor alles wat anderen doen in relatie tot ons. 

Door na te denken over vergankelijkheid en lijden kunnen we beter omgaan met scheiding en pijn wanneer deze zich voordoen. En deze problemen zullen zeker gebeuren, omdat we ons nog steeds bevinden in de cyclus van telkens terugkerende problemen (samsara). Kortom, door op de juiste wijze na te denken over deze waarheden wordt onze geestestoestand gezonder.

Waarom is er lijden? Hoe kunnen we een einde maken aan het lijden?

Lijden (problemen, pijn etc.) bestaat eenvoudigweg omdat de oorzaak ervoor bestaat: verstorende emoties en negatief karma. Die verstorende emoties kunnen worden samengevat als de 'drie vergiften': gehechtheid, afkeer en onwetendheid. Negatief karma (acties die ons zelf problemen veroorzaken) zijn dingen die we doen, gemotiveerd door deze misvattingen, zoals doden, stelen, liegen, etc.. De meeste verstorende emoties zijn combinaties van één of meerdere van deze drie, maar de factor onwetendheid is altijd aanwezig. Alleen emoties als liefde en compassie worden in het boeddhisme als wijze emoties gezien, en niet verstorend.

Boeddha heeft veel handige denkwijzen onderwezen om moeilijke omstandigheden op het pad naar verlichting te transformeren. We kunnen deze leren en in praktijk brengen wanneer we moeilijkheden hebben. Onze houding ten opzichte van tegenslagen bepaald in hoge mate hoeveel we ervan te lijden hebben. Goede voorbeelden om problemen te transformeren zijn om problemen als uitdagingen te zien, of mislukkingen als lessen. 

Door de negatieve emoties te verminderen en je wijsheid te laten groeien, zul je minder geneigd zijn schadelijke dingen te doen naar anderen. Je gedrag wordt positiever, en je zult minder negatief karma verzamelen, een directe oorzaak van lijden in de toekomst.

Door de wijsheid die de zelfloosheid realiseert te ontwikkelen, kun je een halt toe roepen aan de oorzaken van al je moeilijkheden. Door de oorzaken weg te nemen kunnen deze pijnlijke gevolgen niet meer optreden; in plaats daarvan kun je uiteindelijk zelfs een staat van blijvend geluk of nirvana bereiken. Voordat we die wijsheid hebben opgewekt kun je ook zuiveringsoefeningen doen om te voorkomen dat eerder gecreëerde negatieve activiteiten (karma) niet tot rijping komt.

Moeten we lijden om de bevrijding (nirvana) te bereiken?

Het in praktijk brengen van Boeddha's lessen brengt geluk en nooit pijn. Het spirituele pad zelf is niet pijnlijk. Lijden is geen speciale deugd. We hebben al genoeg problemen, dus er is geen enkele reden om er nog meer te veroorzaken uit naam van onze religieuze beoefening. Dit betekent echter niet dat we geen problemen zullen ondervinden terwijl we het advies van Boeddha proberen op te volgen. Want terwijl we het pad volgen, kunnen negatieve activiteiten uit het verleden, die nog niet zijn gezuiverd, tot rijping komen en problemen geven. Wanneer dit gebeurt kunnen we deze situatie gebruiken om onszelf ertoe aan te sporen harder te werken om een staat voorbij het lijden te bereiken, een staat van eeuwigdurend geluk.

Een naaste persoon (of ikzelf) sterft binnenkort, wat te doen?

Er worden in het boeddhisme veel behulpzame suggesties gedaan over het omgaan met sterven, het is tenslotte een belangrijke overgang naar een volgend leven, zie ook Over sterven en daarna.

 

Zie als vervolg de pagina: Gehechtheid & liefde