Gehechtheid en liefde

Enkele vragen en antwoorden over liefde, begeerte en gehechtheid:

• Wat is het verschil tussen gehecht zijn aan anderen en ze liefhebben?
• Is het mogelijk om bij onze vrienden en familie te blijven als we onthecht zijn?
• Zijn alle verlangens slecht? Hoe zit het met het verlangen om het nirvana of de verlichting te bereiken?
• Kan je gehecht zijn aan het boeddhisme? Wat doe je wanneer iemand je geloof aanvalt en bekritiseert?

Wat is het verschil tussen gehecht zijn aan anderen en ze liefhebben?

Als we aan anderen gehecht zijn, geven we vooral om hen omdat ze ons behagen: ze geven ons cadeautjes, prijzen ons, helpen en steunen ons, etc. We overschatten vaak ook hun goede eigenschappen, en we denken dus dat zij beter zijn dan ze werkelijk zijn. Wat we gewoonlijk liefde noemen is meestal vooral gehechtheid. Wanneer ze niet aan onze verwachtingen voldoen en ons bijvoorbeeld niet voldoende aandacht geven, voelen we ons gekwetst, teleurgesteld en we besluiten mogelijk zelfs de vriendschap te beëindigen.

Maar bij ware liefde (zoals het woord in het boeddhisme gebruikt wordt) geven we om de ander en willen we dat ze gelukkig zijn, niet omdat ze ons ego strelen en tegemoet komen aan onze verlangens, maar gewoon omdat ze bestaan en ook recht op geluk hebben. Echte liefde verwacht niets terug. We accepteren anderen om wie ze zijn en proberen hen te helpen, het maakt ons niet uit of we al dan niet voordeel hebben bij de relatie. Ware liefde is niet jaloers of bezitterig, maar eerder onpartijdig. Echte liefde kunnen we delen met alle voelende wezens.

Is het mogelijk om bij onze vrienden en familie te blijven als we onthecht zijn?

Natuurlijk! Onthechting is niet hetzelfde als afwijzing. Als we onthecht zijn, hebben we geen irreële verwachtingen meer van anderen, we klampen ons niet vast aan hen of denken we dat we ons ellendig zullen voelen als zij niet bij ons zijn. Onthechting is een rustige, realistische, open en aanvaardende houding, waarbij je nog steeds kunt genieten van positieve dingen in het leven. Onthechting betekent niet dat we onze vrienden en familie afwijzen of negeren: het betekent dat we niet aan ons eigenbelang denken wanneer we met hen omgaan. Zonder gehechtheid worden onze relaties met anderen juist harmonieuzer en in feite geven we meer om hen omdat we geen egoïstische verwachtingen van ze hebben.

Zijn alle verlangens slecht? 
Hoe zit het met het verlangen om het nirvana of de verlichting te bereiken?

Deze verwarring treedt op omdat we het Nederlandse woord "verlangen" gebruiken voor verschillende woorden in het Sanskriet of Pali. In werkelijkheid bestaan er meerdere soorten "verlangens".

Gehechtheid is de vorm van verlangen die problemen oplevert, het ontwikkelt zich wanneer we de goede eigenschappen van iets, iemand of een idee overdrijven en ons daaraan vastklampen. Een voorbeeld daarvan is emotioneel afhankelijk zijn van iemand en ons aan die ander vastklampen. In werkelijkheid is die ander waarschijnlijk niet half zo fantastisch als onze gehechtheid hem voorspiegeld, en we worden dus bijna altijd teleurgesteld.

Het verlangen dat ons aanspoort ons voor te bereiden op toekomstige levens of het bereiken van het nirvana of de verlichting is echter volkomen anders. Hier zien we helder andere bestaansmogelijkheden en ontwikkelen we een realistisch streven om deze te bereiken. We hebben hier juist niet te maken met verkeerde interpretaties noch met een vastklampen aan een gewenst resultaat.

Kun je gehecht zijn aan het boeddhisme? Wat doe je wanneer iemand je geloof aanvalt en bekritiseert?

Elke situatie moet apart bekeken worden. Als we bijvoorbeeld voelen: "Ze bekritiseren mijn geloof en denken dat ik dom ben om dit te geloven" kan dit betekenen dat we ons overdreven vastklampen aan ons geloof. We denken: "Dit geloof is goed omdat het van mij is. Als iemand dat bekritiseert, bekritiseert hij mij." Dat is simpelweg gehechtheid, weinig productief en kan zelfs leiden tot extremisme. Deze houding zouden we achter ons moeten laten, want we zijn niet wat we geloven. Dat anderen vraagtekens zetten bij ons geloof betekent niet dat wij dom zijn, alleen dat we het goede antwoord blijkbaar niet klaar hebben - een reden om je eigen kennis eens onder de loep te nemen. Verder reflecteert het hebben van een geloof dat je een mening hebt, en meningen verschillen nu eenmaal.

Het heeft grote voordelen om open te staan voor wat anderen zeggen. Laten we vooral niet gehecht raken aan de naam en het etiket van 'onze' religie. We zijn tenslotte op zoek naar waarheid en geluk, en niet alleen naar het verdedigen van een religie omdat die toevallig de 'onze' is. Zijne heiligheid de Dalai Lama benadrukt bijvoorbeeld vaak de goede kanten van het Christelijke geloof omdat er veel aandacht is voor het helpen van anderen met allerlei sociale projecten en hulpverlening aan zieken en zwakkeren in de maatschappij. Zo kunnen we altijd leren van anderen. 

Aan de andere kant betekent dit niet dat we het automatisch blindelings over moeten nemen wat andere mensen zeggen. Als iemand een vraag stelt die we niet kunnen beantwoorden, dan helpen ze ons doordat ze ons laten zien wat we nog niet goed begrijpen. Boeddha zelf heeft duidelijk uitgelegd dat we zijn lessen moeten overdenken en testen, en er niet blindelings in moeten geloven. We kunnen dan met deze vragen naar geleerde boeddhisten stappen of teksten raadplegen en goed nadenken of mediteren over de antwoorden. Hierdoor kunnen we onszelf motiveren om de Dharma beter te bestuderen.

Zie als vervolg de pagina: Karma