De drie hogere trainingen:
ethiek, concentratie en wijsheid
Door Geshe Lobsang Gyatso (1927-1997) op de Boeddhistische Conferentie in Bodhgaya in 1980.
Ik ben blij dat ik de kans krijg alle aanwezige delegaties van deze conferentie te groeten. Met respect bied ik deze korte verhandeling aan, die interessant is voor degenen die het boeddhisme volgen. Zoals u weet, zijn de kostbare en heilige lessen van de Boeddha een bron zonder weerga van alle wereldse en bovenwereldse geluk. Het onderricht van de Boeddha brengt niets anders dan geluk aan alle levende wezens. Dit is bekend over de hele wereld.
De leringen van de Boeddha zijn gebaseerd op de kracht van de feiten en op correcte redenering. In feite is er dan ook niets wat ik met deze presentatie aan zijn onderricht zou kunnen toevoegen. De leringen van de Boeddha zijn zonder enig eigenbelang of egoïsme. Ze dienen het geluk van iedereen. De Boeddha, die alle verschillende mogelijkheden en talenten van degenen aan wie hij les geeft ziet, maakt nooit een fout en slaat nooit de plank mis. Hij gaf onderricht in verschillende vormen en op verschillende niveaus, afhankelijk van de intelligentie en het ontwikkelingsniveau van degenen tot wie hij sprak en hij heeft een reusachtige hoeveelheid waardevolle soetra's en tantra's nagelaten. Als we samenvatten wat in deze waardevolle leringen staat en er de essentie uithalen, komt het onderricht neer op de drie hogere trainingen. Zoals in een soetra staat:
"Verricht geen enkele schadelijke activiteit,
verzamel enkel heilzame activiteiten,
bedwing volkomen de eigen geest,
dit is de leer van de Boeddha."
Alle verstoringen en moeilijkheden, alle misleidingen enzovoort zijn te herleiden tot een onrustige geest. Alle geluk en vrede is te herleiden tot een kalme en gedisciplineerde geest. We zien dan ook dat de essentie van wat de Boeddha de mensheid heeft te vertellen, het advies is om controle te krijgen over de eigen geest. Deze controle wordt verkregen door het beoefenen van de drie hogere trainingen: de hogere training van morele zelfdiscipline (ethiek), de hogere training van concentratie en de hogere training van wijsheid.
Morele zelfdiscipline
De eerste regel van het vers verwijst naar de training in morele zelfdiscipline, waar de Boeddha zegt: "Verricht geen enkele schadelijke activiteit." Doe nooit, zelfs niet het kleinste kwaad. Hiermee verwijst hij naar alle schadelijke activiteiten van lichaam, spraak en geest. Leken die volgelingen van de Boeddha zijn, dienen zich te houden aan het herkennen en het voorkomen van de tien schadelijke activiteiten van lichaam, spraak en geest. Degenen die kloostergeloften hebben genomen, dienen daarbij ook nog elk van de vier basisovertredingen (verslagen) en de talrijke andere overtredingen van de voorschriften die zijn genomen te vermijden. Als om welke reden dan ook iemand één van de tien schadelijke activiteiten doet of een gelofte verbreekt, zal men dit onmiddellijk moeten opmerken of herkennen en de verbroken gelofte bekennen. Dat is wat wordt bedoeld met de hogere training in morele zelfdiscipline. Dit is de feitelijke methode waarmee lichaam en spraak onder controle worden gebracht.
Concentratie
"Verzamel enkel heilzame activiteiten." Als we ons verder niet inspannen om onze geest onder controle te brengen, als we tevreden zijn met kalmte van lichaam en spraak, zijn we als de man die alle ramen en deuren sluit om dieven buiten te houden, terwijl de dieven al binnen zijn. Dat is niet de juiste manier om goede kwaliteiten te ontwikkelen. Om deze reden onderwijst de Boeddha de hogere training in concentratie. Wat wordt bedoeld met deze training? Steeds opnieuw onze gedachten op heilzame activiteiten richten. Als we ontdekken dat onze gedachten afdwalen van die goede activiteiten, brengen we ze steeds weer terug, totdat we volledig zijn geconcentreerd en bezig zijn met het ontwikkelen van goede kwaliteiten, zonder enige beloning te verwachten. Dit wordt bedoeld als we spreken over de beoefening van de tweede hogere training, in meditatieve concentratie. Met een vreedzame geest wordt bedoeld een geest die volledig gericht is op het doen van het goede en veel kracht heeft ontwikkeld om dat ook te kunnen.
Dit betekent niet dat we alle conceptuele gedachten moeten onderdrukken en de geest leeg moeten maken. Als we door mediteren fatalistisch worden, zijn we niet bezig met boeddhistische beoefening. Bijvoorbeeld: wanneer we water dat alle kanten uitstroomt in één richting kanaliseren, wordt de stroom erg sterk. Op dezelfde manier wordt de geest erg sterk als die wordt geconcentreerd in de richting van heilzame gedachten. Als de geest die capaciteit heeft, kunnen we zeggen dat de hogere perfectie van concentratie is bereikt. Net zoals iemand een vrije, wilde olifant die hij heeft getemd bestijgt en leidt, zo kunnen we het getemde lichaam en de getemde geest gebruiken als basis waarmee we de weg naar bevrijding berijden. We zien dat de weg naar nirvana afhankelijk is van de hogere training in wijsheid.
Wijsheid
De volgende regel onderwijst de hogere training in wijsheid: "Bedwing volkomen de eigen geest." De beoefening van de hogere training in wijsheid kan als volgt beknopt worden omschreven. Het is de bedachtzaamheid over de activiteiten van lichaam, spraak en geest. Het merkt op wanneer er een vergissing wordt gemaakt. Wanneer de basis, het pad en het resultaat van het pad worden overdacht, is men zich met bedachtzaamheid bewust van de vier edele waarheden en de tweevoudige natuur van de werkelijkheid (de uiteindelijke realiteit en de relatieve realiteit. Naarmate deze wijsheid diepgaander en helderder wordt, verandert ze in diep inzicht. (Daarmee wordt de hogere training in wijsheid bereikt).
Bijvoorbeeld als we een aantal dieven willen overmeesteren moeten we er eerst zeker van zijn dat we beschermd zijn door een schild en dat we goede beschermende kleding dragen. Vervolgens moeten we ervoor zorgen dat al hun mogelijkheden om te ontsnappen zijn geblokkeerd. Tenslotte sluipen we naar de dieven toe, overmeesteren hen en nemen hen gevangen. Op dezelfde manier dienen we het schild van morele zelfdiscipline te dragen door de versterkte wallen van onze geloften sterk te houden. Vervolgens moeten we alle verschillende verstorende emoties die lijden veroorzaken beteugelen door de beoefening van concentratie. Tenslotte moeten we de wortel van alle verstorende emoties volledig uitgraven door middel van de beoefening van wijsheid.
Hoe te trainen
Hoewel we in eerste instantie de drie hogere trainingen beoefenen in de volgorde zoals ik ze heb beschreven, dienen we ze op den duur alle drie tezamen te beoefenen. Dan zullen ze krachtiger worden en elkaar gaan ondersteunen. Deze drie trainingen zijn de uiteindelijke samenvatting van alle onderricht van de Boeddha. Alle goede eigenschappen van de drie voertuigen van het boeddhisme kunnen alleen worden bereikt als we deze drie hogere trainingen volgen. Daarom is het nodig om ze te volgen. De drie trainingen zijn de ultieme toepassing van de boeddhistische praktijk. Waar de beoefening van deze drie hogere trainingen gevonden wordt, wordt op dezelfde plaats het onderricht van de Boeddha gevonden. Als deze drie trainingen afwezig zijn, kunnen de lessen van de Boeddha onmogelijk aanwezig zijn. Wanneer we de drie hogere trainingen beoefenen alleen met de wens om werelds geluk te bereiken, betekent dat, dat we op het beginnersniveau beoefenen. Maar wanneer iemand de drie hogere trainingen beoefent met de herkenning van de nadelen van het cyclische bestaan en de voordelen van bevrijding, dan zeggen we dat de persoon in het bezit is van de drie hogere trainingen. Bijvoorbeeld: wereldse mensen zeggen dat een gewoon persoon die alle wereldse takken van kennis heeft gestudeerd en volledig begrijpt hoe hij ze helder en duidelijk kan onderwijzen, een belangrijke en erudiete persoon is. Op dezelfde manier overwinnen degenen die de kennis van de Dharma bestuderen en daarbij hun geest zuiveren en ontwikkelen (waarbij ze inzicht krijgen in alle aspecten van de werkelijkheid van alle verschijnselen), alle duisternis van onwetendheid. Dan staan ze bekend als "boeddha" ofwel "volledig ontwaakte".
De historische Boeddha zelf volgde dit pad en bereikte daarmee de verlichting. Hij heeft dit pad, de Dharma, onderwezen aan degenen die na hem kwamen. Het is precies het pad dat wij moeten volgen. Daarom lijkt het me erg belangrijk dat we elkaar helpen en aanmoedigen opdat een groter ontwaken van inzicht in de enorme diepgang van het boeddhistische inzicht in elk van ons wordt ontwikkeld. Ik vraag respectvol dat we dit in gedachten zullen houden.