Wedergeboorte - vragen en antwoorden

Zoals de overwegende overtuiging in India was en is, leerde de Boeddha dat we meerdere levens achter elkaar doormaken. Na het sterven volgt er een soort tussenstaat (Tib. bardo), en vervolgens worden we weer in een nieuw leven geboren. De dood is dus geen eindstation, maar een tussenstation.

Wedergeboorte is niet precies hetzelfde als reïncarnatie, maar vaak worden deze door elkaar gehaald. Bij reïncarnatie gaat men ervan uit dat een onveranderlijke ziel overstapt van het ene naar het andere lichaam (bijv. in het hindoeïsme). In het boeddhisme echter, is de geest voortdurend in beweging en heeft meerdere niveau's. Bij het sterven worden de grovere delen van de geest losgelaten, en gaat slechts het meest subtiele aspect van de (altijd veranderende) geest verder.

In welke situatie en in wat voor lichaam we wedergeboren worden hangt af van je karma. Hoe meer goede daden - goed karma - je gedaan hebt, des te gunstiger wedergeboorte je zult krijgen. Bij wedergeboorte spreken we van een oorzakelijk verband tussen het ene leven en het volgende leven omdat de karmische band het volgende leven bepaald. Het doen van veel negatieve daden zoals doden, stelen en liegen zorgen voor veel problemen in een volgend leven.

Hieronder enkele veelgestelde vragen en beknopte antwoorden:

• Wat is wedergeboorte?
• Hoe is onze geest begonnen? Wie of wat heeft de geest geschapen?
• Wat verbindt het ene leven met het volgende? Is er een ziel, atman, zelf of echte persoonlijkheid die van het ene leven naar het andere gaat?
• Waar komt de wereld vandaan?
• Waarom kunnen we ons onze vorige levens niet herinneren?
• Is het belangrijk ons onze vorige levens te herinneren?

Wat is wedergeboorte?

Wedergeboorte heeft betrekking op iemands geest die het ene lichaam na het andere bewoont. Lichaam en geest zijn aparte fenomenen: het lichaam is materie en opgebouwd uit atomen. De geest refereert aan al onze emotionele en verstandelijke ervaringen en is vorm- of materieloos. Als lichaam en geest zijn verbonden dan leven we, maar als we sterven scheiden ze weer. Het lichaam wordt dan een lijk en de geest trekt verder naar een ander lichaam.

Hoe is onze geest begonnen? Wie of wat heeft de geest geschapen?

Elk geestesmoment is een voortzetting van het moment daarvoor: wie we zijn, wat we denken en voelen is gebaseerd op wie we gisteren waren. Onze huidige geest is een voortzetting van die van gisteren. Daarom kunnen we ons herinneren wat ons in het verleden is overkomen. Het ene geestesmoment wordt dus veroorzaakt door het voorafgaande geestesmoment. Deze continuïteit gaat terug tot onze jeugd en zelfs tot het moment dat we een foetus in de baarmoeder waren. Ja, zelfs vóór de conceptie bestond onze geestesstroom al: de voorafgaande momenten van deze geestesstroom waren verbonden met een ander lichaam.
Er is geen begin aan onze geest. Waarom zou er een begin moeten zijn? Onze geest is beginloos en oneindig. Dit is in het begin misschien wat moeilijk te vatten, maar wanneer we bijvoorbeeld een getallenreeks bekijken dan wordt het makkelijker. Als we vanuit het nulpunt naar links kijken, is er geen eerste negatief getal en als we naar rechts kijken is er ook geen laatste hoogste getal. Er kan altijd een getal aan toegevoegd worden. Op dezelfde manier heeft onze geestestroom noch een begin noch een eind. We hebben allemaal een ontelbaar aantal vorige levens gehad en onze geest zal tot in het oneindige blijven voortbestaan. Echter, door onze geestesstroom te zuiveren kunnen we onze toekomstige levens beter maken dan het huidige.

Volgens het boeddhisme wordt elk geestesmoment veroorzaakt door het voorafgaande moment van bewustzijn. Zou er een begin zijn, dan zou dat betekenen dat het eerste geestesmoment ofwel geen oorzaak zou hebben, ofwel dat het zou zijn veroorzaakt door iets anders dan een voorafgaand geestesmoment. Maar beide mogelijkheden zijn niet logisch, want geest kan slechts voortgebracht worden door een voorafgaand geestesmoment in zijn eigen continuüm. Volgens het boeddhisme zijn de hersenen dus niet de oorzaak van ons bewustzijn, maar hooguit een deel van het lichaam waar de geest zich manifesteert.

Wat verbindt het ene leven met het volgende? Is er een ziel, atman, zelf of echte persoonlijkheid die van het ene leven naar het andere gaat?

Onze geest heeft grove en subtiele niveaus. Het zintuiglijk bewustzijn dat ziet, hoort, ruikt, proeft en voelt en het grove mentale bewustzijn (dat altijd zo druk bezig is om van alles te denken) functioneren heel actief tijdens ons leven. Op het moment waarop we sterven houden ze op te functioneren en worden ze opgenomen in het subtiele mentale bewustzijn. Dit subtiele mentale bewustzijn bevat alle indrukken van de dingen die we gedaan hebben (karma). 
Het is deze subtiele geest die het ene lichaam verlaat, de tussenfase (bardo) binnen gaat en tenslotte wordt wedergeboren in een ander lichaam. Nadat de subtiele geest zich tijdens de conceptie verenigt met het andere lichaam verschijnen het grove zintuigelijke bewustzijn en het grove mentale bewustzijn opnieuw, zodat die persoon weer kan zien, horen, denken, etc. Deze subtiele geest, die van het ene leven naar het andere gaat, verandert voortdurend. Daarom wordt hij niet beschouwd als ziel, atman (onveranderlijk), zelf of echte persoonlijkheid. In plaats daarvan onderwees de Boeddha de leer van de zelfloosheid, zodat we ons niet vastklampen aan het idee van een onveranderlijk zelf.

Waar komt de wereld vandaan?

Alles wat gemaakt is ontstaat uit oorzaken die in staat waren dat alles voort te brengen. Iets kan niet uit niets geschapen worden. De materiele wereld (vorm) is voortgekomen uit voorafgaande momenten van materie/energie. In het boeddhisme wordt omschreven dat zelfs het gehele universum een soort wedergeboortes doormaakt. Mogelijk ontdekt de wetenschap dat er in het begin van ons universum subtielere fysieke elementen (energie) bestonden waaruit ons huidige universum is voortgekomen. Deze subtielere fysieke elementen waren op hun beurt weer een voortzetting van universa die al vóór ons huidige universum bestonden. Zo kunnen we de continuïteit van materie en energie in het oneindige terugvoeren. In het boeddhisme is er dus geen Schepper of God, die het universum uit het niets geschapen heeft. In plaats daarvan beleeft het universum dus ook cycli van ontstaan en verval, oftewel een soort wedergeboortes.

Waarom kunnen we ons onze vorige levens niet herinneren?

De reden dat we ons vorige levens meestal niet kunnen herinneren is omdat we ons normaal alleen bewust zijn van de grovere aspecten van de geest, dat bijvoorbeeld de herinneringen uit een vorig leven niet bevat. Wanneer we de subtielere aspecten van onze geest leren zien, kunnen ook herinneringen uit vorige levens terugkomen.
Op dit moment wordt onze geest verduistert door onwetendheid, waardoor het moeilijk is ons het verleden scherp te herinneren. Bovendien vinden er als we sterven en worden wedergeboren vele veranderingen in lichaam en geest plaats, die de herinnering bemoeilijken. Het feit dat we ons iets niet herinneren betekent echter nog niet dat het niet bestaat. Soms weten we niet eens meer waar we tien minuten geleden onze sleutels hebben neergelegd. Evenmin kunnen we ons herinneren wat we een maand geleden hebben gegeten.
Er zijn echter wel mensen die zich hun vorige levens herinneren, zeker als dit in de cultuur geaccepteerd is, zoals bijvoorbeeld in India. 
In de Tibetaanse gemeenschap bestaat er zelfs een systeem aan de hand waarvan men de reïncarnaties van hoog gerealiseerde meesters herkent. Het komt tamelijk vaak voor dat zij als jonge kinderen hun vrienden of bezittingen uit een vorig leven herkennen. Ook gewone mensen herinneren zich soms een vorig leven door middel van meditatie of hypnose. Een Boeddha heeft echter alle onwetendheid opgegeven, en kan zich daarom ontelbare vorige levens herinneren.

Is het belangrijk ons onze vorige levens te herinneren?

Volgens het boeddhisme niet echt. Belangrijk is wat we met ons huidige leven doen. Kennis van vorige levens is normaal alleen nuttig als het ons helpt een sterke wil te ontwikkelen om negatieve activiteiten te vermijden en ons voorgoed te bevrijden uit de kringloop van telkens terugkerende problemen (samsara). 
Het is meestal weinig zinvol om uit nieuwsgierigheid te proberen uit te vinden wie we in vorige levens waren. Dat zou zelfs kunnen leiden tot trots: "O, ik was koning in mijn vorige leven. Ik was heel beroemd en heel begaafd. Ik was Einstein". Nou en? Het is echter ook mogelijk dat we een spin zijn geweest of een crimineel; dan wordt de herinnering wellicht veel moeilijker te verwerken.
In feite zijn we vrijwel alles geweest en hebben we alles al gedaan in de vele vorige levens in deze beginloze kringloop van bestaan. Het is nu van belang dat we geen extra negatieve energie meer creëren, en dat we proberen nu onze verzamelde negatieve energie te zuiveren. We zouden er nu moeite voor moeten doen om positieve energie te verzamelen en onze goede eigenschappen te ontwikkelen.

Er bestaat een Tibetaans gezegde: "Als je wilt weten hoe je vorige leven is geweest, kijk dan naar je huidige lichaam. Als je wilt weten hoe je toekomstige leven zal zijn, kijk dan naar je huidige geest".

Onze huidige wedergeboorte is het gevolg van activiteiten (karma) in het verleden. Een menselijke wedergeboorte is een fortuinlijke wedergeboorte en de oorzaak daarvoor is dat we ons in vorige levens aan een strenge morele discipline hielden. Anderzijds zullen onze toekomstige wedergeboorten bepaald worden door de activiteiten die we nu verrichten, en het is onze eigen geest die al onze activiteiten ingeeft. Dus door te kijken of onze motivatie en ons huidige gedrag positief of negatief zijn, kunnen we ons een idee vormen van het soort wedergeboorten die we nog zullen ervaren. We hoeven niet naar een waarzegster om erachter te komen hoe het ons zal vergaan: we kunnen eenvoudigweg kijken naar wat we denken en doen, en welke indrukken we daarmee op onze geestesstroom achterlaten.

Zie als vervolg de pagina: Liefde, compassie en de verlichtingsgeest