Vadjrayana of tantra

Vadjrayana, Mantrayana of Tantra in boeddhisme wordt vaak verkeerd begrepen, onder andere door het grote verschil in onze culturele achtergrond met die van het verre oosten.
Er wordt in het algemeen heel veel symboliek in tantra gebruikt die niet makkelijk te doorgronden is, er is ook verwarring met de tantrische traditie in het hindoeïsme, en er zijn recentelijk allerlei puur op seks gerichte zaken verzonnen die de naam tantra hebben gekregen.

Boeddhistische tantrische beoefeningen worden in principe geheim gehouden. Deze geheimhouding is niet bedoeld om een exclusieve club te vormen, maar dit is om te voorkomen dat deze krachtige psychologische meditatietechnieken zonder begeleiding en verkeerd gebruikt worden, want bij verkeerd gebruik kunnen mensen psychische schade oplopen. Daarom zijn de directe aanwijzingen en begeleiding van een kundige spirituele leraar in tantra onontbeerlijk. Zelf gaan experimenteren op basis van een paar gelezen boeken wordt dan ook zeer sterk afgeraden.

In het Vadjrayana gaat het niet alleen om het 'uitblussen' van negatieve emoties, maar juist hun energie te gebruiken om het tegenovergestelde te bereiken; van egoïstische begeerte naar allesomvattende liefde, en van woede naar de altruïstische wens om anderen te helpen. Net zoals bij zware medicijnen, kan een verkeerd begrip van deze - vaak niet voor de hand liggende - methodes grote psychische gevolgen hebben.

Hieronder enkele vragen en antwoorden:

• Wat is tantra of Vadjrayana?
• Wat is een initiatie of inwijding? Waarom zijn sommige lessen "geheim"?
• Wat betekenen de afbeeldingen in de tantrische kunst?
   

Wat is tantra of Vadjrayana?

Vadjrayana, dat ook wel Tantrayana of Mantrayana wordt genoemd, is een afdeling van het Mahayana boeddhisme of het 'Grote Voertuig'. Het is gebaseerd op zowel de Theravada- als op algemene Mahayana-beoefeningen.

Voordat we het Vadjrayana binnengaan, is het nodig dat we geoefend zijn in het streven om van de cyclus van wedergeboorte bevrijd te worden (drang naar bevrijding), ons hart moet toegewijd zijn aan het bereiken van de verlichting voor het welzijn van alle voelende wezens (Bodhicitta) en we moeten enig inzicht hebben in de wijsheid die de leegte van inherent bestaan realiseert.
Vervolgens kunnen we van een gekwalificeerde tantrische leraar een initiatie (inwijding/toestemming) ontvangen, en dienen we ons te houden aan eventuele geloften en verplichtingen die wij bij de initiatie ontvangen. Op basis hiervan kunnen we instructies voor beoefening ontvangen en ons wijden aan de Vadjrayana-meditaties.

Eén van de belangrijkste Vadjrayana-technieken bestaat uit onszelf te visualiseren als boeddha en onze omgeving als de mandala, ofwel de zuivere omgeving van deze boeddha. Door deze visualisaties, transformeren we ons negatieve zelfbeeld in dat van de boeddhavorm, en kunnen zo de positieve eigenschappen van een boeddha in onze eigen geest cultiveren. Het risico bij deze methode is dat we het in plaats van het te zien als een beoefening om boeddha te worden, mogelijk gaan denken dat we al boeddha zijn, en niet meer aan onszelf te hoeven werken. Juist bij de gecompliceerde, mystieke beoefeningen blijft het essentieel om beide voeten op de grond te houden.

Boeddhistische tantra bezit ook speciale technieken om onszelf tijdens het stervensproces, de tussenfase (bardo in het Tibetaans) en de wedergeboorte te transformeren in een boeddha.
Er zijn ook speciale meditatietechnieken om zowel één-puntige concentratie (Shamatha in het Sanskriet) te ontwikkelen als een buitengewoon subtiele geest te manifesteren. Deze subtiele staat van geest kan, wanneer je de leegte realiseert, zeer krachtig en snel de verstorende emoties als woede en gehechtheid zuiveren. Hierom kan het Vadjrayana een gestudeerde en goed getrainde beoefenaar, die werkt onder leiding van een volledig gekwalificeerde tantrameester, de verlichting brengen in het huidige leven.

Boeddhistische tantra is niet hetzelfde als hindoeïstische tantra, al lijkt het er van buiten wellicht wel op. Evenmin is het een soort magie. Er zijn over het Vadjrayana een aantal boeken geschreven die onjuiste informatie of volledig misleidende interpretaties bevatten. Als we hier dus echt iets over te weten willen komen, is het van belang om of boeken te lezen die door een kundig leraar zijn geschreven of, nog veel beter, onderricht van een gekwalificeerde meester te zoeken.

Vooral over het seksuele aspect van tantra zijn er bijzonder veel misverstanden; het gaat hier echter totaal niet om orgiën te vieren en orgasmes te bereiken; integendeel, als men boeddhistische tantra beoefent dan is juist volledige controle van de seksuele energie belangrijk om deze energie te transformeren in wijsheid en mededogen.

Wat is een initiatie of inwijding? Waarom zijn sommige lessen "geheim"?

Het doel van een inwijding is onze geestesstroom rijp te maken voor tantrische beoefening, door een verbinding te leggen tussen de boeddhavorm, die een manifestatie van de alwetende geest van de Boeddha is, de leraar die ons begeleidt, en onszelf. Inwijding ontvangen we niet door lijfelijk aanwezig te zijn in de kamer waar een initiatie plaatsvindt. We dienen correct te mediteren en de visualisaties beoefenen die de leraar beschrijft. Inwijding betekent niet dat er een vaas op ons hoofd wordt gezet of dat we gezegend water drinken of een touwtje om onze arm krijgen, maar het is het rijpen van onze eigen mogelijkheden door de verbinding te leggen met een bepaalde manifestatie van Boeddha. Of we daadwerkelijk de overdracht ontvangen hangt onder andere af van de vraag of we een deugdelijke motivatie hebben, en van de kwaliteit van onze concentratie en meditatie tijdens het inwijdingsritueel.
Een serieuze beoefenaar zoekt na de initiatie uitleg over hoe hij de oefening moet uitvoeren. Deze aanwijzingen worden niet vóór de inwijding gegeven omdat de geest van de leerling dan nog niet voorbereid is om ze te beoefenen. Dit is de reden waarom ze "geheim" zijn.
Het is niet zo dat Boeddha karig was en het onderricht niet wilde delen, noch is de tantrabeoefening het bezit van een exclusieve groep mensen die jaloers hun geheimen bewaakt. Om er zeker van te zijn dat degenen die de beoefening gaan doen ook goed voorbereid zijn, worden instructies voor tantra beoefening alleen gegeven aan degenen die de inwijding ontvangen hebben. Bijvoorbeeld wordt de gebruikte symboliek in tantra makkelijk verkeerd begrepen, of mensen gaan gevorderde, gecompliceerde oefeningen doen zonder de juiste voorbereiding en aanwijzingen. Omdat de tantrische technieken zowel lichamelijk als geestelijk bijzonder krachtig werken, kunnen ze bij onjuist gebruik ook gevaren opleveren. Vandaar ook de traditioneel zeer sterke persoonlijke band tussen de tantrische leerling en de leermeester.

Wat betekenen de afbeeldingen in de tantrische kunst?

Vadjrayana heeft veel te maken met transformatie en verandering op de diepste niveaus van onze geest, en daarom wordt veel symboliek gebruikt. Doordat we als westerlingen in het algemeen helemaal niet vertrouwd zijn met de culturele achtergronden uit het oosten, ontstaat er vaak een volledig verkeerde indruk. Zo zijn er boeddhavormen die begeerte of woede lijken uit te drukken, maar in feite symboliseren ze juist de transformatie van dergelijke negatieve emoties.

Tantrische seksuele afbeeldingen moeten we zeker niet volgens de wereldse opvattingen interpreteren. Beelden en thangka's van boeddhavormen in seksuele gemeenschap symboliseren de gemeenschap van compassie (mededogen) en wijsheid, de twee aspecten van het pad die ontwikkeld dienen te worden om de verlichting te bereiken. De vrouwelijke vorm staat voor wijsheid (vooral de wijsheid van de leegte) en de mannelijke vorm staat voor compassie. De seksuele energie wordt door beheersing van de energieën in het lichaam getransformeerd van gehechtheid en begeerte naar een heldere staat van geest, diep inzicht, en een diepe realisatie van compassie met alle voelende wezens.

Toornige boeddhavormen zijn geen monsters die ons bedreigen, maar hun toorn is symbolisch gericht tegen onze eigen onwetendheid, verstorende emoties en egoïsme, die onze werkelijke vijanden zijn, en vaak krachtig aangepakt moeten worden.

Zie als vervolg de pagina: Wat is het Tibetaans boeddhisme?