Meditatie - een korte inleiding

 

Er bestaan veel verschillende vormen van meditatie. Binnen het boeddhisme wordt mediteren al meer dan 2500 jaar uitgebreid beoefend als belangrijkste manier om je eigen geest te leren kennen en aan je geluk te werken.

 

Een aantal veelgestelde vragen over meditatie:

• Wat is meditatie?
• Kan mediteren gevaarlijk zijn? Kun je er gek van worden?
• Hoe leer je mediteren? Welke soorten meditatie zijn er?
• Wat zijn de voordelen van mediteren?
• Meditatie in het Maitreya Instituut

 

Wat is meditatie?

Het Tibetaanse woord voor mediteren is 'gom', dat (ge-)wennen of 'zich bekend maken' betekent. Mediteren betekent dat we onszelf positieve en realistische houdingen aanwennen. Mediteren is niet zozeer met gekruiste benen en een 'heilige' uitdrukking op je gezicht gaan zitten. Nee, het is vooral een instelling van onze geest. Ook al zitten we lichamelijk in de perfecte houding, dan nog mediteren we niet echt als onze geest onrustig is en willekeurig van het ene naar het andere onderwerp springt. Vaak hebben we verwarde en (over)haastige gedachten. Door te mediteren transformeer je deze gedachten en zienswijzen, zodat ze meer overeenstemmen met de werkelijkheid. In plaats van onrust en woede kunnen we dan meer mededogen en liefde voelen. We zitten vaak verstrikt in onze eigen verwarrende emoties en vooroordelen over onszelf en de wereld, maar met meditatie kunnen we ruimte en duidelijkheid scheppen in onze eigen geest.

"Denk vooral niet dat het onderzoeken en begrijpen van de natuur van je geest alleen een oosterse 'trip' is. Dat is een verkeerd idee; het is geen oosterse trip, het is jouw trip. Hoe kun je je lichaam, of het beeld wat je van jezelf hebt, losmaken van je geest? ...
Door grondig onderzoek kun je je realiseren dat wanneer je hele leven is gewijd aan het zoeken naar geluk via dingen zoals chocolade en ijsjes, het niet echt van belang is dat je als mens geboren bent. Vogels en honden hebben dezelfde houding in het leven. Als je denkt dat je intelligent bent, zou je je leven toewijden aan doelen die hoger liggen dan die van kippen! ...
Een sterk straalvliegtuig heeft een goede piloot nodig; je geestes-piloot zou wijsheid moeten zijn, die de aard van je geest begrijpt. Dan kun je krachtige energie sturen naar het verbeteren van je leven, in plaats van ongecontroleerd als een wilde olifant rond te rennen die jezelf en anderen kapot maakt."
Lama Thubten Yeshe (uit 'Be your own therapist')

Kan mediteren gevaarlijk zijn? Kun je er gek van worden?

Als we leren mediteren van een gekwalificeerde leraar, die les geeft in een verantwoorde methode en we volgen deze aanwijzingen op, dan bestaat er geen enkel gevaar. Mediteren is immers eenvoudig het geleidelijk aan opbouwen van een positieve geestesgesteldheid. Het is onverstandig om als beginner oefeningen te doen die voor gevorderden gelden. Zolang we echter een betrouwbaar pad volgen op een geleidelijke manier en de instructies opvolgen, dan kan iedereen zelfs Boeddha worden.

Om te mediteren moeten we dus eerst betrouwbare aanwijzingen ontvangen van een kundige leraar met kennis en ervaring. Denk niet dat je op eigen houtje jezelf kan leren mediteren. 

Je kunt jezelf namelijk makkelijk schadelijke denkpatronen en gewoontes aanleren. Het is daarom in je eigen belang dat je luistert naar onderricht uit een betrouwbare bron, zoals de Boeddha. Dit onderricht is eeuwenlang beproefd door kundige beoefenaars van meditatie. Op deze wijze kunnen we vaststellen dat een traditie van onderricht en meditatie werkt, en het dus waard is om beoefend te worden.

Tegenwoordig onderwijzen veel mensen meditatie en spirituele wegen, maar het is goed te weten met wie je te maken hebt en dat je niet zomaar ergens kritiekloos inspringt. Als de meditatieoefening door Boeddha is onderwezen en via een zuivere overlevering duizenden jaren is doorgegeven, dan pas kan je er vertrouwen in schenken. Zo'n oefening is dan niet door een willekeurig persoon verzonnen die mogelijk geen idee heeft van eventuele nadelige effecten.

Hoe leer je mediteren? Welke soorten meditatie zijn er?

De traditionele manier is dat je eerst luistert naar de lessen. Daarna verdiep je jezelf hierin door erover na te denken. Vervolgens integreer je dit door middel van meditatie in jouw eigen geestesstroom. Bijvoorbeeld, je luistert naar lessen over hoe je onbevooroordeelde liefde voor alle wezens kunt ontwikkelen en je gaat nadenken over hoe dat dan mogelijk is. Zo leer je elke stap in de beoefening te begrijpen. Je bouwt zo een positieve geestesgesteldheid op door dit te integreren in jezelf. Je beoefent de verschillende stappen die leiden tot het ervaren van die onbevooroordeelde liefde en uiteindelijk wordt deze liefde een deel van jouw manier van denken en zijn.

Boeddha heeft een grote verscheidenheid aan meditatietechnieken onderwezen. De overlevering hiervan bestaat tot op de dag van vandaag. Er zijn twee algemene soorten meditatie:

• meditatie om concentratie (shamatha) te ontwikkelen en 

• meditatie om analytisch vermogen en wijsheid (vipassana) te ontwikkelen. 

Daarnaast kan je bijvoorbeeld ook eenvoudige meditaties doen om de geest te kalmeren en jezelf te bevrijden van het normale gekakel, door de ademhaling bewust te volgen. Dit helpt je in het dagelijks leven rustiger te zijn en je minder zinloze zorgen te maken. 
Andere meditaties kunnen je helpen om specifieke zaken zoals boosheid, gehechtheid of jaloezie in jezelf te beheersen door een positieve en realistische houding tegenover andere mensen te ontwikkelen.
Er zijn zuiveringsmeditaties om de indrukken van negatieve activiteiten (karma) te zuiveren en knagende schuldgevoelens te stoppen. In sommige meditaties zie je de fantasieën die je koestert omtrent wie je bent en bouw je een realistisch zelfvertrouwen en een positief zelfbeeld op. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van de verschillende soorten van meditatie binnen het boeddhisme.

Wat zijn de voordelen van mediteren?

Jouw eigen geest - jouw gedachtenstroom en gevoelens - bepaalt hoe je je voelt en dat is vaak onafhankelijk van onze directe omstandigheden. Als je je bijvoorbeeld zorgen maakt over iets dat misschien kan gebeuren of je voelt je een beetje down, is het vooral jouw eigen geest die dit gevoel opwekt. Als je leert om deze geest te beheersen, zal je geleidelijk aan in staat zijn om zelf te kiezen hoe je je voelt. Niemand wil zich ongelukkig voelen toch? 

Net zoals we ons lichaam kunnen trainen om fit te zijn, zo kunnen we dat ook met ons bewustzijn. We kunnen hierdoor niet zomaar alle problemen voorkomen, maar met een gezonde geest en lichaam zijn we wel veel beter in staat om moeilijke situaties aan te kunnen. 

Mediteren kan je ook in een breder perspectief zien dan alleen maar voor jouw huidige geluk. 

De motivatie om te mediteren kan ook zijn omdat je toekomstige levens wilt voorbereiden of omdat je bevrijding van de cyclus van telkens terugkerende problemen (wedergeboorte) wilt bereiken, of om de volledige verlichting voor het welzijn van alle voelende wezens te bereiken.

Als het welzijn in de toekomst jouw motivatie is om te mediteren, dan zal jouw geest ook in het hier en nu vredig en kalm worden. Bovendien zal je met een bredere motivatie in staat zijn deze hogere doelen te bereiken. Het is heel heilzaam om regelmatig te mediteren, zelfs al doe je het iedere dag maar even.

Om meditatie je te laten helpen, zou je er elke dag wat tijd voor uit moeten trekken. Zelfs wanneer je geen zin hebt in meditatie, is het fijn wanneer je elke dag een stukje "stilte" voor jezelf reserveert. Neem elke dag een moment om stil te zitten en om na te denken over wat je doet en waarom, of lees dagelijks een stuk uit een Dharma-boek of reciteer een tekst.

Het is buitengewoon belangrijk dat je leert van jezelf te houden en dat je goed alleen kan zijn. Vooral in de moderne maatschappij waarin mensen zo druk zijn, is het noodzakelijk dat je je af en toe terugtrekt, bij voorkeur 's morgens voordat de dagelijkse bezigheden beginnen. 

We hebben altijd tijd om ons lichaam te voeden; we slaan normaal nooit een maaltijd over omdat we begrijpen hoe belangrijk het is om te eten. Evenzo is het goed wat tijd uit te trekken voor het voeden van onze geest, omdat dit minstens even belangrijk is voor een gelukkig leven als ons lichaam.

Meditatie in het Maitreya Instituut

Er worden meditaties geleid door ervaren studenten in Amsterdam op doordeweekse avonden en in Loenen op dinsdagavond. Op deze avonden kun je zonder je aan te melden gewoon meedoen en leren mediteren. Maar ook tijdens de cursusprogramma's is meditatie vaak een belangrijk onderdeel. Daarnaast zijn er in Amsterdam en Loenen regelmatig extra meditatiedagen en retraites, zie hiervoor ook het Programmaoverzicht Meditatie.

 

Zie als vervolg de pagina: Leefregels en geloften