Liefde, compassie en de verlichtingsgeest

Liefde

In het boeddhisme betekent 'liefde' dat we willen dat anderen (voelende wezens) gelukkig zijn; niets meer of minder.

Dit betekent dat wanneer we denken aan liefdesrelaties, er vaak hooguit deels sprake is van 'echte' liefde, omdat er veel zelfbelang in het spel is; mijn partner is sexueel aantrekkelijk voor mij, zij/hij begrijpt me zo goed, zij/hij heeft vergelijkbare hobbies en interesses, etc. Dit betekent dat ons eigenbelang in liefdesrelaties eigenlijk meestal voorop staat; we beginnen niet eens aan een relatie wanneer er niets voor onszelf te krijgen is, al is het maar aandacht. Veel relaties zijn dus eigenlijk meer gebaseerd op zelfbelang en gehechtheid dan op de wens om de ander gelukkig te zien. Hierdoor is het makkelijk in de problemen te komen en we worden teleurgesteld; onze partner heeft ons tenslotte waarschijnlijk ook gekozen uit eigenbelang en verwacht allerlei zaken van ons!

Ware liefde is volgens het boeddhisme dus helemaal niet zo vanzelfsprekend of eenvoudig omdat we daarvoor onze verwachtingen van anderen en onze zelfzucht aan de kant moeten zetten.

Compassie of mededogen

Compassie of mededogen wordt in het boeddhisme gedefinieerd als 'het willen dat anderen (voelende wezens) niet lijden'. Dit klinkt wellicht logisch, maar onze dagelijkse werkelijkheid is nog wel een anders. We hebben mogelijk een hekel aan sommige mensen, een afkeer van spinnen, en muggen slaan we mogelijk zonder na te denken dood. Hoe vaak denken we werkelijk aan het belang van de ander zonder aan ons eigenbelang te denken? Een diep gevoeld mededogen brengt de wens met zich mee om anderen te willen helpen, om iets aan hun lot te verbeteren. Dit is uiteraard een prachtig streven, maar we dienen wel te bedenken dat we zonder gezond verstand en wijsheid soms meer kwaad dan goed doen.

Er wordt in de Tibetaanse traditie dan ook veel nadruk gelegd op dat we proberen twee kwaliteiten te ontwikkelen: compassie en wijsheid. We hebben beide nodig om zinvol te kunnen helpen, net zoals een vogel twee vleugels nodig heeft om te kunnen vliegen.

Mensen die van nature geneigd zijn om anderen te helpen komen nogal eens in de problemen; na veel gesloof voor anderen komen ze opeens in een depressie of krijgen een burn-out. Er zijn dan vaak twee zaken over het hoofd gezien; ten eerste dat we zelf ook liefdevolle vriendelijkheid en compassie nodig hebben en verdienen, en ten tweede is onze motivatie vaak niet geheel zuiver. 
Bij een onzuivere motivatie verwachten we iets terug van anderen wanneer we ze helpen, al is het maar een blik van waardering. Wanneer deze verwachting na veel werk van onze kant niet vervuld wordt, raken we makkelijk gefrustreerd. 
Het grote voordeel van een zuivere, altruïstische motivatie is dat we nooit teleurgesteld kunnen worden omdat we helemaal niets terug verwachten, zelfs geen dankbaarheid, liefde of een vriendelijk woord. Net zoals bij onzuivere liefde, ontstaan er problemen doordat we geneigd zijn aan ons eigenbelang te denken in plaats van het belang van de ander.

De verlichtingsgeest; bodhichitta

De verlichtingsgeest of bodhicitta staat centraal in het Mahayana boeddhisme. 'Bodhi' is Sanskiet voor verlichting en 'citta' betekent geest. In feite is dit een uitbreiding van ware compassie zoals hierboven beschreven. Anderen willen helpen om hun lijden te verminderen is fantastisch, maar hoe kun je ze definitief van al hun problemen afhelpen? Dat gaat volgens het boeddhisme alleen wanneer anderen de bevrijding of zelf boeddhaschap bereiken, pas dan stopt hun ongecontroleerde wedergeboorte (samsara) en de problemen die daarmee samenhangen.

Maar hoe help je anderen de verlichting te bereiken? Dat gaat eigenlijk alleen wanneer je zelf een goede leraar en gids voor ze bent. En je bent de meest perfecte gids wanneer je zelf een Boeddha bent, volledig vrij van negatieve gedachten en emoties. Een geest waarin alle positieve kwaliteiten volledig ontwikkeld zijn is alwetend, en dus het ultieme gereedschap om anderen te kunnen helpen. De logische conclusie is dus dat om anderen werkelijk en op de beste manier van al hun lijden af te helpen, we eerst zelf een Boeddha moeten worden, en dit streven is wat bodhichitta of de verlichtingsgeest genoemd wordt.

Iemand die daadwerkelijk deze altruïstische motivatie heeft ontwikkeld wordt een Bodhisattva - een 'verlichtings-wezen' genoemd. Dit soort mensen kun je gerust heilig noemen, omdat alles wat ze doen gericht is op het bereiken van het boeddhaschap om anderen te kunnen helpen.

Zie als vervolg de pagina: De wijsheid van de leegte en zelfloosheid