De wijsheid van zelfloosheid en leegte

De wijsheid van "de leegte" is een bijzonder belangrijk onderwerp in het boeddhisme, maar ook erg complex. Deze wijsheid is eigenlijk niet of nauwelijks onder woorden te brengen, en is meer een directe ervaring dan een 'begrijpen'. Verschillende tradities hebben daarom ook verschillende filosofische benaderingen ontwikkeld om deze wijsheid uit te leggen, maar uiteindelijk gaat het erom deze wijsheid zelf direct te ervaren door veel studie en meditatie.

Een aantal vragen en antwoorden:

• Betekenen "zelfloosheid' en 'leegte' hetzelfde?
• Waarom zou ik zelfloosheid of leegte willen realiseren?
• Wat betekent; "Alle mensen en verschijnselen zijn leeg van waar of inherent bestaan"?
• Als alle mensen en verschijnselen zelfloos en leeg zijn, bestaat er dan niets?
• Hoe kunnen we best de leegte realiseren?

Betekenen "zelfloosheid' en 'leegte' hetzelfde?

In het algemeen wel, maar strikt genomen gaat zelfloosheid over personen (mensen en dieren etc.), en leegte gaat over alle verschijnselen.

Waarom zelfloosheid of leegte realiseren?

Als we onze geest vertrouwd maken met de leegte, dan verwijderen we geleidelijk alle onwetendheid, boosheid, gehechtheid, trots, jaloezie en andere verstorende emoties uit onze geest, omdat die alle gebaseerd zijn op onjuistheden. Hierdoor stoppen we met het creëren van destructieve activiteiten (negatief karma) die daaruit voortkomen. Als we bevrijd zijn van de invloed van onwetendheid, verstorende emoties en de activiteiten die daaruit voortvloeien, worden we bevrijd van de oorzaken van al onze problemen en zo houden de problemen dus op te bestaan. Met andere woorden, de wijsheid die de leegte realiseert is het ware pad naar geluk. Iemand die de wijsheid van de leegte realiseert is daarmee ook heel dichtbij het ontsnappen aan de kringloop van het bestaan, en eeuwigdurend geluk.

Wat betekent; "Alle mensen en verschijnselen zijn leeg van waar bestaan of inherent bestaan"?

Dit betekent dat mensen en alle andere verschijnselen (tafels etc.) leeg zijn van onze gefantaseerde projecties. Een van de belangrijkste bedrieglijke kwaliteiten die we op mensen en verschijnselen projecteren is dat ze inherent bestaan, alsof ze bestaan zonder af te hangen van oorzaken en omstandigheden, onderdelen, en ons bewustzijn dat ze begrijpt en benoemt. In onze normale, alledaagse zienswijze lijken ze een ware inherente aard te hebben, alsof ze werkelijk onafhankelijk zijn, alsof we deze echte, onafhankelijke fenomenen zouden kunnen vinden als we ernaar zouden zoeken. Ze lijken er te zijn, onafhankelijk van hun oorzaken en omstandigheden, onafhankelijk van de delen waaruit ze zijn opgebouwd, en onafhankelijk van onze geest die ze begrijpt en benoemt. Die verschijnselen zijn echter onze projectie van 'werkelijk bestaan' of inherent bestaan, en onze geest neemt aan dat ze 'echt' bestaan zoals we ze waarnemen.

Wanneer we echter analytisch onderzoeken of dingen zo onafhankelijk bestaan als op het eerste gezicht lijkt, dan ontdekken we dat dit helemaal niet zo is. Ze zijn leeg van onze gefantaseerde projecties, en we zien feitelijk alleen onze eigen projecties wanneer we dingen bekijken.

Een analogie voor deze onjuiste zienswijze is iemand die naar een film kijkt en denkt dat de mensen op het witte doek echt zijn. De toeschouwer wordt emotioneel en raakt betrokken bij het lot van de personages, ze raakt gehecht aan de held en heeft een hekel aan de personages die haar storen. Maar ze zijn slechts projecties die afhankelijk zijn van oorzaken en voorwaarden zoals de film, de projector en het witte doek. De leegte begrijpen is vergelijkbaar met het begrijpen dat er geen echte mensen op het witte doek bewegen.
Een andere vergelijking is een droom; je lijkt van alles mee te maken, maar het gebeurt alleen in je geest en niet echt. Daarom wordt het doorzien van de realiteit ook wel de verlichting of het ontwaken genoemd.

Door de wijsheid die de leegte direct realiseert, nemen we waar hoe we zelf en andere verschijnselen bestaan: ze hebben geen (zijn leeg van een) geïsoleerd, onafhankelijk bestaan. Ze bestaan door oorzaken, ze bestaan niet uit onze gefantaseerde projecties ervan - vooral niet de projectie van inherent (of onafhankelijk) bestaan. Alle dingen zijn ook voortdurend aan verandering onderhevig, dus over welk 'ding' hebben we het precies? Op het moment dat ons bewustzijn iets registreert is het ding zelf in feite alweer iets veranderd; dus waar hebben we het dan precies over?

Wanneer we de wijsheid die de leegte realiseert bezitten, zijn we bevrijd van deze onwetendheid die de werkelijkheid verkeerd begrijpt, en van al onze onjuiste projecties.

Als alle mensen en verschijnselen zelfloos en leeg zijn, bestaat er dan niets?

Nee, verschijnselen en mensen bestaan wel degelijk, maar alleen wat boeddhisten noemen in de 'conventionele werkelijkheid'.
In het voorbeeld van een bioscoopfilm bestaan er wel degelijk beelden en geluiden in de zaal (ultieme werkelijkheid), maar wat er lijkt te gebeuren op het scherm (conventionele werkelijkheid) is niet 'echt'.

Leegte betekent dat mensen en verschijnselen leeg zijn van onze gefantaseerde projecties. Ze bezitten niet de aspecten die we met onze verkeerde (beperkte) opvattingen aan ze toekennen. Ze bestaan niet op de manier waarop ze nu aan ons toeschijnen, maar ze bestaan wel degelijk. Leegte is dus niet hetzelfde als nihilisme, denken dat er helemaal niets is.

Wanneer dit allemaal erg verwarrend klinkt is het een goed teken; er lijkt iets niet te kloppen, maar wat precies? Voor de meeste mensen duurt het vele jaren of zelfs levens van intensieve studie en meditatie om de leegte te doorgronden.

Hoe kunnen we het beste de leegte realiseren?

Deze realisatie is een zeer ver gevorderd stadium van het pad van spirituele groei en we ontwikkelen ons begrip ervan normaal gesproken maar langzaam. Het pad naar bevrijding en verlichting verloopt geleidelijk, en we beoefenen het dan ook in fasen. Eerst oefenen we ons met studie en meditatie in de elementaire aspecten van het pad zoals vergankelijkheid, karma, liefde en mededogen, etc.  We passen ons gedrag aan om anderen niet te schaden. Daarna luisteren we naar lessen over leegte door een betrouwbare en kundige leraar en we kunnen commentaren van grote meesters bestuderen. Wanneer we deze lessen overdenken en bepraten, wordt ons begrip helderder. Wanneer we een helder idee van het onderwerp hebben, integreren we het door middel van meditatie in onze geest.

Zie als vervolg de pagina: Meditatie