Boeddhisme in één pagina

Ruim 2500 jaar geleden leefde Prins Siddhartha Gautama in Noord India. Na een lange spirituele zoektocht bereikte hij de volledige verlichting en werd een Boeddha, hij wordt ook Boeddha Shakyamoenie genoemd. De Boeddha onderwees ruim 40 jaar lang, maar de essentie van al zijn leringen gaan over het lijden en problemen van voelende wezens (zoals mensen en dieren), en hoe dit op te heffen.

Iedereen kan in principe Boeddha worden door alle positieve kwaliteiten van de geest te ontwikkelen en alle negatieve aspecten van de eigen geest te verwijderen.

De Boeddha vatte zijn leer heel kort samen als: "Verricht geen enkele schadelijke activiteit, verzamel volmaakt heilzame activiteiten, bedwing volkomen je eigen geest, dit is de leer van de Boeddha".

Tijdens zijn eerste belangrijke onderricht, legde de Boeddha de basisprincipes van zijn inzicht uit met de Vier Edele Waarheden:

  1. leven wordt gekenmerkt door lijden (alle soorten fysiek en mentaal ongemak)
  2. de oorzaken voor dit lijden zijn verstorende emoties en negatief karma
  3. het is mogelijk om het lijden definitief te stoppen en blijvend geluk te ervaren (nirvana)
  4. we kunnen dit bereiken, door het achtvoudige pad te volgen (met richtlijnen voor het gedrag en instelling)

Het woord 'lijden' verwijst in het boeddhisme niet alleen naar pijn, maar alle soorten van ongemak, problemen en frustraties, zowel lichamelijk als geestelijk. Dit lijden - ook lichamelijk lijden - speelt zich uiteindelijk af in onze geest, en wordt bepaald door hoe ons bewustzijn het leven ervaart en begrijpt.

Volgens de Boeddha zijn vooral onze verstorende emoties, zoals gehechtheid, boosheid en onwetendheid de oorzaken van al onze problemen, want door de verwarring doen we allerlei dingen die later onszelf en anderen schade berokkenen (karma). Wanneer we deze negatieve emoties en verwarring kunnen verminderen, verminderen we op de lange termijn ook onze problemen.

Volgens het boeddhisme kunnen we ons lijden zelfs volledig beëindigen door alle verstorende emoties helemaal af te bouwen en de verlichting te bereiken. Om je geest positief te ontwikkelen is meditatie een belangrijk hulpmiddel. Door het beheersen van je eigen geest kun je geleidelijk valse projecties en slechte gewoontes afbouwen; je wordt kalm en vredig omdat je jezelf en de wereld om je heen beter begrijpt en minder negatief reageert op je omgeving. Door deze nadruk op de werking van onze geest wordt boeddhisme ook wel eens een soort psychologie genoemd.

Naast meditatie dienen ook onze dagelijkse activiteiten deze positieve houding te reflecteren. De basishouding in het boeddhisme is te proberen anderen gelukkig te maken, en ze op zijn minst geen schade toe te brengen. In die zin kun je stellen dat het boeddhisme vooral ook een levenswijze is.

In eerste instantie willen we zelf van onze problemen afkomen. Maar alle andere mensen (en dieren) hebben vergelijkbare problemen. Met compassie kun je vervolgens besluiten anderen te willen helpen. Maar om anderen goed te kunnen helpen moet je niet zelf verstrikt zitten in je eigen problemen en verwarring. Het is dus nodig om zelf je geest te ontwikkelen, en vooral compassie en wijsheid te ontwikkelen. De Boeddha vertegenwoordigt het summum van wijsheid en positieve kwaliteiten, dus wanneer je zelf boeddha kunt worden, ben je daarmee ook de best mogelijke helper van anderen. Om boeddha te kunnen worden is het essentieel dat we niet alleen compassie ontwikkelen, maar ook de wijsheid die de ware aard van onszelf en andere verschijnselen begrijpt.

Een aantal kernbegrippen van het boeddhisme op een rijtje:

• Wedergeboorte: alle voelende (bewuste) wezens worden wedergeboren en ervaren in die levens problemen en lijden. We kunnen ons hiervan bevrijden door wijsheid te ontwikkelen en zo het uiteindelijke geluk te realiseren in de verlichting (Nirvana en Boeddhaschap).

• Karma: al onze gemotiveerde daden hebben gevolgen - ook voor onszelf. Anderen helpen brengt niet alleen anderen maar ook onszelf geluk, en anderen schade toebrengen zorgt uiteindelijk ook voor problemen voor onszelf. Daden waarvan we de resultaten nog niet hebben ervaren, nemen we mee voorbij de dood naar een volgend leven, waardoor een negatieve actie vaak pas in een volgend leven voor onszelf problemen veroorzaakt.

• Liefde betekent in het boeddhisme 'het wensen dat voelende wezens gelukkig zijn'. Deze ideale vorm van liefde is geheel zonder zelfbelang, dus altruïstisch. (De vage definities van liefde in de westerse cultuur scheppen veel verwarring, omdat daar juist vaak eigenbelang meespeelt - zoals bij verliefdheid en sex.)

• Compassie / liefdevolle vriendelijkheid is in het boeddhisme 'het wensen dat voelende wezens geen lijden ervaren'. Het ligt niet ver van Liefde af, maar traditioneel hoort bij compassie ook het gevoel van 'iets te moeten doen' aan de problemen. Wanneer we andere voelende wezens als minstens zo belangrijk als onszelf beschouwen, dan creëren we vanzelf de oorzaken voor ons eigen geluk.

• Wijsheid is onder te verdelen in twee soorten:
  Relatieve wijsheid komt overeen met ons normale begrip van wijsheid (hoe juist te handelen).
  Ultieme wijsheid is een inzicht in de realiteit dat boven onze 'alledaagse' begrippen uitstijgt. Dit is een bijzonder moeilijk te verwoorden begrip in het boeddhisme, ook wel de leegte of zelfloosheid genoemd. Deze ultieme wijsheid is voer voor filosofen, maar is vooral belangrijk omdat je hiermee definitief aan het lijden kunt ontsnappen.

• Meditatie: een belangrijk hulpmiddel om je geest te begrijpen, te leren beheersen en jezelf positief te ontwikkelen.

• Verlichting: strikt genomen zijn er twee niveau's van verlichting in het boeddhisme: een Arhat is een persoon die bevrijd is van wedergeboorte (en daarmee ook van alle lijden); een Boeddha is een stap verder dan een Arhat, want een Boeddha heeft alle mogelijke positieve kwaliteiten ontwikkeld, en heeft zich van alle negatieve kwaliteiten ontdaan.

• Toevlucht nemen: dit is 'boeddhist worden', oftewel formeel vertrouwen schenken in de Boeddha, zijn leer (Dharma) en de boeddhistische gemeenschap (Sangha). Hierbij worden meestal ook één of meerdere geloften genomen, zoals niet doden, niet stelen, niet liegen, geen bedwelmende middelen als alcohol of drugs gebruiken, en geen sexueel wangedrag.

Zie als vervolg: De essentie van het boeddhisme - door Geshe Rabten