Geluk vinden door training van je geest

Door Geshe Sonam Gyaltsen
(Vertaling: Hans van den Bogaert)

Het boeddhisme ontkent niet het belang van de buitenwereld, zoals comfort en welvaart, maar wijst erop dat de doorslaggevende factor voor geluk in onze eigen geest zit. Of we ons echt gelukkig voelen hangt niet af van de omgeving, maar vooral van onze innerlijke beleving.

Bezittingen en geluk

Mensen die niet zoveel bezitten, denken vaak dat het vergroten van hun bezit hen gelukkiger zal maken. Natuurlijk is het fijn om in een eigen huis te wonen en je met een eigen vervoermiddel te verplaatsen. Maar als een woning en een auto echt gelukkig zouden maken, dan zou je steeds gelukkiger moeten zijn naarmate je meer auto's of huizen tot je bezit kunt rekenen. We zien echter dat mensen die wel honderd auto's hebben of een heel villapark bezitten niet perse gelukkiger zijn. Integendeel, ze hebben vaak veel meer zorgen dan anderen.

We zien dat externe oorzaken niet van doorslaggevende betekenis zijn, ook al kunnen ze wel bijdragen aan geluk. Iemand die bijvoorbeeld geen auto of zelfs geen fiets heeft en steeds lopend of met het openbaar vervoer ergens naar toe moet gaan kan, als hij of zij in de eigen geest oorzaken voor geluk heeft, erg gelukkig zijn. Mensen die tevreden en gelukkig zijn hebben ook niet de behoefte aan een vijfgangen menu. Ze zijn tevreden met eenvoudig voedsel dat ze zelf hebben bereid. Ook zien we dat sommige mensen die wel regelmatig een vijfgangen menu genieten helemaal niet gelukkig uit hun ogen kijken.

Geluk zit in onze eigen geest

Het boeddhisme wijst erop dat zelfs in een kleine groep, zoals een gezin, en in grote groepen, zoals Nederland, of in nog grotere groepen, zoals het continent of de wereld, de wezenlijke oorzaken van geluk in de geest van mensen zitten. Als we onze geest echter op zijn beloop laten is deze niet per se een oorzaak voor geluk. Daarom is er om steeds gelukkiger te kunnen worden een soort training van de geest nodig. Het boeddhisme biedt die training. De 'Gedachtetraining in Zeven Punten' is een training op een al vergevorderd niveau. Om een aanloopje te nemen naar dit vergevorderde niveau van gedachtetraining, wil ik eerst een inleiding geven.

Omdat het gaat om een training van onze geest via positief denken is het belangrijk te weten hoe onze geest werkt. Dat is niet eens zo gemakkelijk. Wat is nu precies geest? Wat is precies bewustzijn?

Verduisteringen in onze geest

Volgens het boeddhisme is de geest van nature helder en cognitief. Dat wil zeggen dat de geest helder is en wetend. Soms weten we de dingen niet zo duidelijk en soms zelfs helemaal niet. Dit komt doordat er verduisteringen zijn die de heldere functie van de geest als het ware bewolken. De verduisteringen zijn echter geen wezenlijk onderdeel van de geest, het is een oppervlaktevervuiling.

Het boeddhisme heeft eigenlijk een vrij optimistische visie. De menselijke geest heeft een heldere lichtnatuur en is alleen tijdelijk oppervlakkig verduisterd. Er is een soort oppervlaktebewolking die verwijderd kan worden omdat deze verduistering geen wezenlijk onderdeel is van de geest. Anders gezegd, de verduistering van onze geest is niet nodig. Het boeddhistisch uitgangspunt is dat de heldere lichtnatuur van de geest tijdelijk bewolkt is, net zoals de zon in Nederland vaak schuilgaat achter de wolken. Die wolken moeten verwijderd worden, opdat de zon in al zijn glorie kan stralen. De bewolking in onze geest wordt veroorzaakt door negatieve karaktereigenschappen en door verstorende emoties, die we echter met een beetje goede wil en langdurige inzet de baas kunnen worden.

Het is dan ook heel belangrijk dat we onze tekortkomingen en fouten leren herkennen en onder ogen durven zien, maar ook dat we onze sterke punten en onze goede eigenschappen leren kennen. Oppervlakkig lukt dat nog wel. Het is echter niet eenvoudig om de subtiele punten van onze eigen geest te leren kennen, omdat onze geest zo ongrijpbaar en ontastbaar is.

Hersenen en geest

Er bestaan talrijke misverstanden over de geest omdat het zo'n moeilijk verschijnsel is, zo moeilijk te vatten en te grijpen. Veel mensen weten niet wat de geest en het bewustzijn is en geven het een stoffelijke functie. Zij zeggen dat de geest niets anders is dan de hersenen, een grijze massa met allerlei elektrische stroompjes. Ze vergelijken de geest graag met een computer. Ze maken van de geest een ding. Ook volgens het boeddhisme zijn de hersenen erg belangrijk als zenuwknooppunt. De zenuwbanen en subtiele energiekanalen zijn belangrijk om te kunnen functioneren, maar ze zijn niet de geest. Zoals een computerprogrammeur gebruik maakt van een PC, maakt de geest gebruik van de hersenen, zenuwbanen en energiekanalen. De PC doet niets op eigen kracht.

Daarom zegt het boeddhisme dat de geest eigenlijk de stroom of de elektriciteit is die een apparaat doet leven, die een apparaat doet werken. Volgens het boeddhisme is onze geest een niet-stoffelijk functie, van nature helder licht, en zo genoemd omdat de geest elk object helder kan maken en helder kan kennen.

Het functioneren van onze geest gebeurt via de hersenen, via de verschillende kanalen en met een soort subtiele energie. Deze subtiele energie (Tibetaans: lung) is verbonden met het element lucht, maar veel subtieler dan lucht en stroomt door de energiekanalen. Wanneer we onze aandacht bijvoorbeeld ergens op richten gaat in feite ook onze energie naar dat object uit. Als onze energie naar dat object uitgaat, dan gaat onze geest met die energie mee en ontstaat er bewustzijn van dat object. Daarom is het onjuist om te zeggen dat energie hetzelfde is als de geest. De geest maakt gebruik van die energie om ergens naartoe te gaan en ergens op gericht te zijn. Als we heel veel nadenken voelen we dat ons hoofd warmloopt; daar krijgen we het soms benauwd van. Dat komt door de energiestuwing naar ons hoofd waar het denken plaatsvindt. Dit is heel in het kort het beeld dat het boeddhisme heeft van de geest.